Daarbij heeft de Officier van Justitie de mogelijkheid om zelf strafzaken af te doen. Daarbij wordt een straf opgelegd, zonder tussenkomst van de rechter. De Officier van Justitie doet dat met een strafbeschikking. Dit wordt ook wel genoemd “OM-afdoening”.
De Officier van Justitie kan strafbeschikkingen uitvaardigen voor alle overtredingen en voor misdrijven waarop maximaal 6 jaar gevangenisstraf is gesteld.
De Officier van Justitie kan een geldboete opleggen, maar ook een taakstraf (van maximaal 180 uren) of een ontzegging van de rijbevoegdheid, of een schadevergoedingsmaatregel. De Officier van Justitie kan ook aanwijzingen geven, waaronder gedragsaanwijzingen, waaraan de verdachte moet voldoen.
De Officier kan niets voorwaardelijk opleggen.
De Officier van Justitie moet onderzoeken of de dader strafbaar is. Als dat niet het geval is, mag de Officier van Justitie geen strafbeschikking opleggen. Dit is een relevant verschil met een afdoening die de Officier van Justitie al heel lang kan hanteren, en dat is de transactie. In het geval van een transactie die wordt gebruikt ter voorkoming van strafvervolging, hoeft de schuld niet vast te staan. De strafbeschikking echter is een vorm van afdoening van een strafbaar feit waarbij de verdachte wordt vervolgd. Wat dat betreft lijkt de strafbeschikking op een rechterlijke afdoening.
Omdat een strafbeschikking uitgaat van schuldvaststelling, kan een verdachte die in een strafbeschikking heeft berust en aan de opgelegde straf heeft voldaan, daar naderhand niet op terugkomen. Het heeft dus geen zin om te stellen dat de schuld niet is vastgesteld.
Indien men het met de strafbeschikking niet eens is, moet de verdachte zelf binnen 14 dagen actie ondernemen, en verzet instellen. Deze 14 dagen-termijn begint te lopen op het moment dat hij/zij kennis heeft genomen van de strafbeschikking.
Men heeft kennisgenomen van een strafbeschikking als deze in persoon wordt uitgereikt (dus wel aan de betrokkende wordt afgegeven), dan wel anderszins zich een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de strafbeschikking de verdachte bekend is.
Dit verzet kan worden ingesteld door middel van een brief aan de Officier van Justitie, die de strafbeschikking heeft uitgevaardigd.
De zaak zal alsdan in zijn volle omvang aan de rechter worden voorgelegd, zodat de rechter een beslissing zal nemen.
In het geval van overtredingen moet het verzet worden ingediend bij de kantonrechter. In het geval van een misdrijf moet het verzet worden ingediend bij de politierechter.
Dat hoeft natuurlijk niet als de Officier van Justitie de zaak meteen seponeert, dan wel een lagere sanctie oplegt. Dat kan ook een gevolg kan zijn van het verzet.
In een aantal gevallen moet de Officier van Justitie de verdachte horen voordat hij een strafbeschikking uitvaardigt. Dat hangt af van de soort en de zwaarte van de op te leggen sanctie.
Deze hoorplicht betreft de sancties taakstraf, ontzegging van de rijbevoegdheid en een aanwijzing het gedrag van de verdachte betreffende. De verdachte moet tevens worden gehoord indien de strafbeschikking betalingsverplichtingen inhoudt ter zake van geldboetes of schadevergoeding van in totaal meer dan € 2.000,--.
Bij dit verhoor dient de verdachte te worden bijgestaan door een raadsman. Indien verdachte geen raadsman heeft, dan mag de Officier van Justitie de strafbeschikking niet uitvaardigen en dient hij de zaak aan de rechter voor te leggen.
De wet zegt niet hoe de verdachte moet worden gehoord, zodat het mogelijk is dat dit telefonisch gebeurt.
De officier van justitie kan ook degene die in een strafbeschikking heeft berust, doch niet volledig aan de opgelegde straf heeft voldaan, ter terechtzitting dagvaarden. In dergelijke gevallen is de straf die bij de strafbeschikking is opgelegd niet meer het uitgangspunt. Er mag een andere, zwaardere, straf worden opgelegd.
LET OP
Het komt nog wel eens voor dat een verdachte die een aantal dagen in verzekering heeft doorgebracht, heengezonden wordt met een strafbeschikking. Bij een heenzending mag men naar huis. Deze strafbeschikking wordt dan (voordat deze vertrekt) in persoon aan de verdachte uitgereikt. Daarmee begint de verzettermijn te lopen, op het moment van uitreiking. Als de betrokkene door een advocaat is bezocht, informeert de Officier van Justitie de advocaat niet over het uitvaardigen van die strafbeschikking. De advocaat weet het dus niet, en kan dan ook niet beoordelen of er verzet dient te worden ingesteld.
Als er een strafbeschikking wordt opgelegd, dient men dus onmiddellijk contact op te nemen met een advocaat, gespecialiseerd in het strafrecht, om te beoordelen of er verzet moet worden ingesteld, en om dat verzet ook in te stellen, als dat raadzaam is.
Het komt wel voor, dat de strafbeschikking hoger uitvalt dan de veroordeling die uiteindelijk door de rechter wordt opgelegd. In dat geval is de uitspraak van de rechter gunstiger dan de strafbeschikking van de Officier van Justitie.
Bovendien kan de rechter rekening houden met persoonlijke omstandigheden, de Officier van Justitie niet. Als er wel rekening wordt gehouden met persoonlijke omstandigheden, is dat meestal gunstiger.